| . |
Wisłę można podzielić na trzy główne odcinki: górny, środkowy i dolny. Podział ten ma podłoże historyczne i wiąże się między innymi z przebiegiem granic rozbiorów. Poszczególne odcinki różnią się zasadniczo charakterem i zabudową hydrotechniczną.
GÓRNY, od źródeł do ujścia Sanu za Sandomierzem
W ujęciu historii zaborów jest to odcinek "galicyjski"
Początkowo w Beskidzie Śląskim Wisła ma cechy rzeki górskiej, o dużym spadku.
Poniżej Ustronia wpływa na Pogórze Śląskie, następnie pod Drogomyślem rzeka traci charakter górski i usypuje wielki stożek napływowy.
Kolejnym etapem przebiegu jest Kotlina Oświęcimska. Tamże Wisła płynie rowem tektonicznym między Karpatami na południu a Wyżyną Małopolską na północy. Pod Krakowem, w obrębie Bramy Krakowskiej, rzeka tworzy epigenetyczny przełom przez wapienie jurajskie, zwany przełomem krakowskim.
Odcinek ten stracił w dużym stopniu swój naturalny charakter wskutek przeprowadzonej kanalizacji: w ramach tzw. kaskady górnej Wisły zbudowano tutaj 4 stopnie wodne, zaś w budowie znajdują się dwa następne.
Poniżej Krakowa Wisła płynie skrajem Kotliny Sandomierskiej przez Nizinę Nadwiślańską, miejscami podcinając południowy skłon Wyżyny Środkowomałopolskiej. W rejonie Tarnobrzegu naturalne środowisko doliny uległo dużym zmianom na skutek odkrycia złóż siarki i powstania kopalni odkrywkowych.
Pod Sandomierzem koryto Wisły znajduje się bezpośrednio pod południowo-wschodnią krawędzią Wyżyny Sandomierskiej. Lewe zbocze jest wysokie z siecią głębokich wąwozów, natomiast prawy brzeg jest niski, zabagniony.
ŚRODKOWY, od ujścia Sanu do ujścia Narwi z Bugiem
W ujęciu historii zaborów jest to odcinek "rosyjski".
Poniżej Sandomierza rzeka podcina południowo-wschodnią krawędź wyżyny z odsłaniającymi się łupkami kambryjskimi, są to tzw. Góry Pieprzowe, wznoszące się około 50 m ponad dnem doliny. Tutaj kończy się uregulowany odcinek biegu Wisły.
Poniżej Zawichostu rozpoczyna się Małopolski Przełom Wisły. Wisła płynie między wyżynami Kielecko-Sandomierską a Lubelską. W miejscu tym można zauważyć strome zbocza doliny wznoszące się 60-70 m ponad poziomem rzeki. Dolina ma szerokość od 1,5 do 10 km. Najwęższy i zarazem najgłębszy jest odcinek doliny w rejonie Kazimierza Dolnego.
Na zboczach występują tutaj kamieniołomy. Rzeka zachowuje naturalny, roztokowy charakter ze zmieniajacymi się korytami, łachami i wyspami.
Poniżej Puław Wisła opuszcza pas wyżyn i wpływa na Niziny Środkowopolskie.
Poniżej ujścia Wieprzu Wisła odchyla się na północny-zachód. Odcinek ten zachował najbardziej naturalny charakter. Koryto rzeki osiąga szerokość 600-1200 m, zaś dolina - około 10 km. W tym miejscu rzeka silnie meandruje i rozwidla się.
Od Góry Kalwarii ku Warszawie biegnie krawędź wysokiego terasu rzecznego do 25 m ponad poziom Wisły. Wisła meandruje, pozostawiając stare łożyska, a między nimi nieco wyższe kępy.
Poniżej Warszawy Wisła wpływa do pasa pradolin płynąc szerokimi łukami przez Kotlinę Warszawską. Na lewym brzegu, na wyższym tarasie występują wydmy paraboliczne, ułożone pasami, przedzielonymi torfowiskami i bagnami. To Puszcza Kampinoska.
W rejonie Warszawy spływa ku Wiśle koncentrycznie kilka rzek: m.in największy dopływ Narew z Bugiem.
DOLNY, od ujścia Bugu do ujścia do Bałtyku
W ujęciu historii zaborów jest to odcinek "pruski", chociaż dawna granica Królestwa Polskiego przebiegała dopiero pod Ciechocinkiem.
Wisła płynie przez Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką, Dolinę Dolnej Wisły oraz Pobrzeże Gdańskie.
W miejscu ujścia Bzury Wisła wpływa na obszar kotlin Płockiej i Toruńskiej, stanowiących część Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. To szeroka dolina wyżłobiona przez monstrualną pra-Wisłę zmieszaną z wodami roztopowymi lodowca.
Na lewym brzegu (miejscami na prawym) na tarasach piaszczystych znajdują się wydmy porośnięte dużymi kompleksami leśnymi (Lasy Włocławskie, Puszcza Bydgoska). Od Torunia rzeka jest uregulowana, wyprostowana i zawężona kamiennymi ostrogami.
Od ujścia Brdy w Bydgoszczy Wisła opuszcza pradolinę i wpływa do Doliny Dolnej Wisły zmieniając kierunek na północno-wschodni, a od Grudziądza na północny.
Rzeka płynie doliną o charakterze przełomowym przez Pojezierze Południowobałtyckie.
Szerokość doliny wynosi od 3 do 15 km, a wysokość zboczy dochodzi do 50-70 m.
Fragment poniżej Fordonu jest najwęższy, natomiast w dalszym biegu wystepują miejscami kotlinowate rozszerzenia - baseny: unisławski, chełmiński i grudziądzki. Miejscami rzeka podcina zbocza doliny, tworząc malownicze krajobrazy "podgórskie". Urwiste, rozcięte parowami zbocza, tuż nad nurtem rzeki nazwano Górami: Czarcimi, Łosiowymi, Wiąskimi.
Rzeka, choć uregulowana, powraca tu stopniowo do dawnej dzikości.
W rejonie Kwidzyna krajobraz doliny Wisły ulega zmianie. Następuje tam uregulowanie ostrogami koryta Wisły. Na dnie występują kanały regulacyjne.
Pod wsią Piekło, w miejscu dawnego rozgałęzienia Wisły na Nogat i Leniwkę rozpoczynają się Żuławy Wiślane.
W Białej Górze koło Sztumu około 50 km od ujścia Wisła rozdzielając się na dwa ramiona Leniwka (lewe) i Nogat (prawe), tworzy szeroką deltę zwaną Żuławami. Jest to obszar delty, powstały w dawnej zatoce Bałtyku zasypanej naniesionymi osadami rzecznymi.
Dalej rozdzielają się kolejne odnogi: Szkarpawa (zamknięta śluzą) oraz Martwa Wisła.
Główne koryto kończy się sztucznym przekopem przez wydmy nadmorskie i tam Wisła uchodzi do Bałtyku.
DELTA
Delta Wisły powstała w wyniku zasypania przez rzekę zatoki Morza Bałtyckiego utworami naniesionymi z całej zlewni. Nizina deltowa jest więc lekko pochylonym ku północy stożkiem napływowym Wisły i jej odgałęzienia Nogatu. Współczesna powierzchnia delty jest wynikiem akumulacji rzecznej osadów o średniej miąższości od 90 do 100 m.
Długość delty od Białej Góry do morza wynosi około 50 km, maksymalna szerokość 60 km. W wielu miejscach delta jest depresją morfologiczną. Największy obszar depresyjny (181 km2), a zarazem najniższe zaklęśnięcie - 1,8 m p.p.m. występuje koło Elbląga w Karczowiskach Górnych.
|
