| . |
GEOLOGIA
| . |
Historia doliny Wisły sięga prawie 2 milionów lat. Związana jest z okresem czwartorzędu. Jeszcze ok. 1 mln lat temu Wisła kończyła swój bieg w okolicy Warszawy, gdzie istniało ogromne płytkie jezioro o długości i szerokości kilkuset kilometrów. Przez ostatni milion lat na obszar Polski ośmiokrotnie wkroczył lądolód, co spowodowało zmianę biegu Wisły.
Po pierwszych zlodowaceniach zmieniła się rzeźba terenu. Powstała niecka Morza Bałtyckiego, do którego skierowała swój bieg Wisła. Ok. 240-150 tys. lat temu po zlodowaceniu środkowopolskim w okolicy Kazimierza Dolnego rzeka utworzyła nowy przełom w twardych opokach kredowych. 24-15 tys. lat temu w czasie ostatniego zlodowacenia, wkroczenie lądolodu na obszar Niżu Polskiego spowodowało, że wody Wisły skierowały się razem z wodami roztopowymi, wzdłuż krawędzi lądolodu ku zachodowi, żłobiąc potężną pradolinę warszawsko-berlińską i toruńsko-eberswaldzką. Ostatecznie dolina Wisły ukształtowała się w okresie ostatnich 14 tys. lat po ustąpieniu ostatniego lądolodu.
Wisłą była zawsze dużą rzeką, która transportowała ogromną ilość osadów: żwirów, piasków, pyłów i iłów, gromadzących się w jej dolinie. Szerokość dzisiejszej doliny wynosi od kilku do kilkunastu km. Cechą chrakterystyczną jest system terasów rzecznych: nadzalewowych i zalewowych, znajdujących się od kilku do 20 m powyżej lustra wody. Terasy nadzalewowe tworzyły się w wyniku zmian klimatycznych, które wpływały na wielkość zasilania w wodę oraz ilość transportowanych osadów. W okresach chłodniejszych gromadziły się osady piaszczyste usypowane przez wiatr w wydmy, w cieplejszych następowało rozcinanie osadów przez rzekę. Terasy zalewowe powstały w holocenie (11,5 tys. lat). Świadectwem zmian biegu rzeki są liczne starorzecza, dobrze widoczne na terasach zalewowych. Gospodarka człowieka sprawiła, że Wisła z rzeki meandrującej stała się roztokową (wielokorytową). Obecnie w dolinie, jak w przeszłości zachodzą procesy podcinania i rozmywania brzegów oraz gromadzenia się osadów.
|
HISTORIA
| . |
W Starożytności Wisła była znana i opisywana przez geografów jako Vistula, i choć pochodzenie nazwy jest nieznane wiadomo, że nie jest ono słowiańskie. Jej etymologię można jednak wywieść od sło "wi" - wieść, prowadzić i "sklo" - prasłowiańska nazwa bursztynu (jantaru).
W tamtym okresie charakter rzeki był inny niż obecnie, Wisła była rzeką nieuregulowaną, znacznie płytszą i szerszą. (IX w.)
Małe wahania sezonowe poziomu szeroko rozlanych w dolinie wód sprzyjały zbliżaniu się osadnictwa do brzegów rzeki, pozwalały na bezpieczne prowadzenie prac rolnych na żyznych madach, a także na rozwój hodowli wykorzystującej lasy łęgowe i łąki nadbrzeżne.
Z biegiem czasu charakter rzeki zaczął się zmieniać. Badania historyczne wskazują na to, że gwałtowne zachwianie równowagi hydrograficznej nastąpiło w XIII w. Wyraziło się ono w częstych i groźnych powodziach, o których piszą kroniki z XIII, XIV i XV wieku. Zanikło spokojne i rozlewne lustro wody sprzyjające we wczesnym Średniowieczu ustaleniu się osadnictwa na niskim tarasie doliny rzeki. Wisła niszczyła grody posadowione zbyt nisko nad wodą lub wręcz na kępach rzecznych. Taki los spotkał wiele grodów, m.in w Demblinie naprzeciw Opatowca, Zawichoście, Sieciechowie, Solcu Sandomierskim. Zmiany lokalizacji, na wyżej położony taras nadzalewowy doczekały się Świecie i Toruń.
Wylewy wiślane zmieniały często koryto głównego nurtu, powodując powstawanie ostrowów porośniętych lasem i zakrzaczonych kęp odciętych od pierwotnego brzegu i do dziś nieraz noszących nazwę wsi na nim położonych.
Zmiany dotknęły również ujścia Wisły.
Stopniowo powiększały się Żuławy Wiślane w wyniku osadzania materiału osadowego przez rzekę. Do XIV wieku Wisła przy ujściu do morza dzieliła się na główne wschodnie ramię Wisłę Elbląską i mniejsze zachodnie ramię Wisłę Gdańską. Od roku 1371 głównym ramieniem staje się Wisła Gdańska.
Po powodzi w 1840 roku tworzy się dodatkowe ramię Wisła Śmiała, przez co długość rzeki skróciła się o 23 km. Rzeka w wyniku zatorowego spiętrzenia wód, przerwała pasmo wydm, tworząc samoczynny przelewowy przełom.
W latach 1890-1895 wykonano przekop koło Świbna.
Na przełomie XIX i XX wieku został uregulowany przez Niemców odcinek dolnej Wisły od Torunia do ujścia morskiego. Koryto rzeki wyprostowano i zawężono kamiennymi ostrogami.
Z kolei w latach pięćdziesiątych XX wieku uregulowano, skanalizowano górny odcinek rzeki od źródeł do ujścia Sanu. W latach późniejszych zbudowano pierwsze zbiorniki retencyjne, z których największy (dla celów energetycznych) powstał w 1970 r. pod Włocławkiem. W efekcie wylewy rzeki, podtopienia i powodzie zostały ograniczone, ale zaczęły osuszać się tereny zalewowe, dawne starorzecza i wyspy. Zniknęły położone poniżej i powyżej wyspy rzeczne i część rosnących nad rzeką zadrzewień.
Ostatecznie planów kaskadyzacji całej Wisły nie zrealizowano. Do dnia dzisiejszego odcinek Wisły od Sandomierza po Płock pozostał w charakterze pierwotnym, co w ostatnim okresie jest coraz bardziej doceniane w Polsce i Europie.
|
|
. |
