| . |
opracowano na podstawie "Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy",
praca zbiorowa pod red. J. Banaszaka, Bydgoszcz 1996
|
Kształtowanie się rzeźby obszaru zakola Wisły
widok na Zakole Wisły ze Strzelec
|
Rzeźba terenu okolic bydgoskiego zakola Wisły ukształtowała się w czasie subfazy kraińsko-wąbrzeskiej ostatniego zlodowacenia.
Powstałe wysoczyzny mają wysokość ok. 90-100 m n.p.m., zbudowane są z osadów gliniastych.
Natomiast rzeźba doliny utworzyła się pod wpływem wód Wisły.
Pogłębianie i rozszerzanie basenów w dolinie odbywało się etapami, co skutkowało tworzeniem się piaszczystych teras rzecznych o stromych krawędziach.
Piaszczyste równiny podlegały przewiewaniu, co sprzyjało tworzeniu się pokryw eolicznych oraz wydm.
Najniższa terasa zalewowa, wznosząca się 1-2 m ponad poziom Wisły składa się z płaskich wałów zbudowanych z piasków wiślanych.
W dawnych odnogach rzecznych zachowały się jeziora starorzeczne oraz łachy, które powstały wskutek odcięcia koryt od głównego nurtu rzeki w czasie budowy wałów oraz regulacji rzeki pod koniec XIX w.
Dolinę Wisły ograniczają wysokie zbocza o różnym nachyleniu, od 20 do 40 stopni, porozcinane dużą ilością form denudacyjnych i erozyjnych.
Proces erozji zachodził pod wpływem działania na powierzchnię ziemi wody z opadów deszczu, wypływu wód podziemnych oraz wiatru.
Zbocza są pożłobione:
 wciosami - dolinami o stromych zboczach i wąskim dnie
nieckami - wgłębieniami o łagodnie nachylonych i rozległych zboczach
U podnóża zbocza wschodniego w okolicy Ostromecka znajduje się żyła wodna.
Są to wody gruntowe krążące w przepuszczalnych osadach glacjalnych. Od 1894 wodę czerpie się dla celów handlowych ze źródła "Maria"
W zboczach, na dnie wciosów i bruzd, znajduje się wiele wycieków wód podziemnych.
Terasy rzeczne
Terasy rzeczne w Zakolu Wisły
|
Układ teras u podnóża Wysoczyzny Chełmińskiej świadczy, że gdy Wisła osiągnęła poziom 52-55 m n.p.m , a wiec korespondujący z obecnym poziomem dna Pradoliny Noteci-Warty na zachód od Wisły (rejon staromiejskiej Bydgoszczy), przestała płynąć wyłącznie na zachód i skierowała się pod Fordonem na północ.
Od późnego glacjału do okresu atlantyckiego (14-6 tys. lat temu) w dolinie Wisły dominował proces erozji wgłębnej, po czym rozpoczęła się akumulacja trwająca do dzisiaj.
Po przełomie Wisły ku Bałtykowi, w słabo odwodnionej części pradoliny (na zachód od Osowej Góry-Prądów), rozpoczął się proces akumulacji torfów i namułów.
Dolina Dolnej Wisły na odcinku przełomu Fordońskiego zachowała pięć teras na wysokościach:
 1. Terasa 50 m n.p.m po prawej stronie Wisły przylegająca do Wysoczyzny Chełmińskiej
2. Terasa 45-46 m n.p.m. po lewej stronie Wisły, przylegająca do Zbocza Fordońskiego na długości 2 km
3. Terasa 40-43 m.n.p.m po prawej stronie Wisły
4. Terasa nadzalewowa 37-38 m n.p.m po obu stronach rzeki
5. Terasa zalewowa 28-30 m n.p.m.
W ciągu kilkunastu tysięcy lat Wisła wcięła się więc ok. 24 m w podłoże doliny.
Głębokość tego wcięcia można ocenić u podnóża zbocza w Wyszogrodzie pod Fordonem.
Tylko na dwu najniższych nadwiślańskich terasach osadziły się materiały akumulacji rzecznej.
Świadczy to o tym, że wylewy rzeki nie sięgały powyżej 10 m od obecnego lustra wody.
Wszystkie poziomy oraz terasy rzeczne Brdy i Wisły leżące powyżej terasy nadzalewowej powstały w bardzo krótkim czasie, w późnym glacjale między 10 a 15 tysięcy lat temu.
Osady rzeczne i namuły w najmłodszej epoce - holocenie osadzały się tylko na terasach zalewowej i na niektórych odcinkach nadzalewowej.
Przekrój przez Dolinę Fordońską
(Źródło: "Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy" - praca zbiorowa pod red. J. Banaszaka, Bydgoszcz 1996)
|
U ujścia Brdy do Wisły tylko trzy terasy mają charakter akumulacyjny:
1. Terasa zalewowa I, równina na wys. 36 m n.p.m., towarzysząca wąskim pasem rzece
2. Terasa nadzalewowa niższa II, na wys. 38 m n.p.m.
3. Terasa nadzalewowa wyższa III, na wys. 42-43 m n.p.m.
Pozostałe wyższe i starsze terasy, będące de facto poziomami piaszczystymi, powstały w okresie glacjalnym, podczas przepływu wód pradoliną na zachód.
Niektóre z nich uległy zwydmieniu, co obserwuje się na terenie Lasu Gdańskiego, a przede wszystkim Puszczy Bydgoskiej.
Regiony fizyczno-geograficzne - typy krajobrazu naturalnego
Regiony fizyczno-geograficzne na obszarze woj. kujawsko-pomorskiego
(Źródło: "Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy" - praca zbiorowa pod red. J. Banaszaka, Bydgoszcz 1996)
|
Bydgoszcz jest miastem znajdującym się na pograniczu regionów fizycznogeograficznych, jak również geobotanicznych.
Stąd wynika spore zróżnicowanie krajobrazowe okolic miasta, co przyczynia się do jego atrakcyjności jego środowiska.
W rejonie zakola Wisły zróżnicowanie krain fizyczno-geograficznych jest wyrazem znacznego bogactwa krajobrazowego.
Oprócz równin akumulacyjnych i dolin rzecznych Wisły i Brdy znajdziemy tutaj terasy piaszczyste, pola wydmowe, zbocza wysoczyzn morenowych.
Wisła w Fordonie przekracza granicę wielkich regionów geograficznych.
Kierując się podziałem fizycznogeograficznym zakole wielkiej rzeki można podzielić na części: północną i południową.
Makroregiony
Mikroregiony Zakola Wisły
(Źródło: "Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy" - praca zbiorowa pod red. J. Banaszaka, Bydgoszcz 1996)
|
Obszar Bydgoskiego Zakola Wisły należy do dwóch makroregionów: Pojezierza Pomorskiego (314) oraz Pojezierzy Wielkopolskich (315).
Makroregion Pojezierza Pomorskiego reprezentuje strefę rzeźby młodoglacjalnej o dużych wysokościach względnych i bezwzględnych, z chłodniejszym klimatem i większa ilością opadów, niż w makroregionie Pojezierzy Wielkopolskich.
W podziale geobotanicznym należy do Krainy Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich, podczas gdy Pojezierza Wielkopolskie należą do Krainy Pasa Wielkich Dolin.
Granica obu makroregionów przebiega na północnym zboczu pradoliny Wisły.
Mezoregiony
Makroregiony dzielą się na jednostki niższego szczebla - mezoregiony:
Na północ od miasta w pobliżu zakola Wisły w granicach Pojezierzy Pomorskich wydzielono Wysoczyznę Świecką (314.73) i Dolinę Fordońską (314.833).
Natomiast w części południowej mezoregion Kotliny Toruńskiej (315.35), a wschodniej - Pojezierze Chełmińskie (315.11).
Mikroregiony
Jednostkami jeszcze niższego szczebla są mikroregiony, ustalone według kryteriów środowiskowych, morfologicznych oraz genezy i funkcjonowania krajobrazu.
Wysoczyzna Świecka dzieli się na mikroregiony:
Zbocze Fordońskie (314.731)
Wysoczyzna Osielska (314.732)
Wysoczyzna Strzelecka (314.733)
Dolina Fordońska na:
Przełom Doliny Wisły (314.831)
Terasa Słończa (314.832)
Z kolei Kotlina Toruńska dzieli się w pobliżu zakola Wisły na mikroregiony:
Terasa Bydgoska (315.352)
Miasto Bydgoszcz (315.353)
Wydmy Puszczy Bydgoskiej (315.354)
Dolina Łęgnowska (315.357)
Wydmy Ostromeckie (315.357)
Ostatni z pobliskich mezoregionów Pojezierze Chełmińskie wyodrębnia:
Zbocze Mariańskie (315.111)
Wysoczyznę Wałdowską (315.112)
|
