| . |
| x REZERWATY PRZYRODY - REZERWATY POZA DOLINĄ WISŁY x |
| . |
Kanał Bydgoski łączący Noteć z Brdą (czyli Odrę z Wisłą jako część międzynarodowej drogi śródlądowej E70)
|
W okolicach Bydgoszczy podstawowym terenem występowania unikalnego krajobrazu oraz roślinności chronionej w rezerwatach jest Dolina Dolnej Wisły.
Nie wyczerpuje ona jednak atrakcji przyrodniczych w okolicach.
Kierując się w ku zachodowi, znajdujemy kolejną wielką formę geomorfologiczną, która jest zagłębiem rezerwatów oraz międzynarodowym korytarzem ekologicznym, chronionym w sieci Natura 2000.
To pradolina Noteci-Warty, największa i najdłuższa w kraju, rozpościerająca się od Bydgoszczy aż do Kostrzyna nad Odrą.
Na zachód od Bydgoszczy pradolina ma szerokość 2 km. Jej dno jest zatorfione, a brzegi wyraźnie zaznaczone.
Na odcinku od Bydgoszczy do Nakła w jej dnie wytyczono pierwszy kanał śródlądowy w Polsce, jakim jest Kanał Bydgoski.
Od Nakła do Gorzowa w dnie doliny płynie Noteć, a dalej Warta.
W okresie średniowiecznym dolina Noteci była trudna do przebycia ze względu na zabagnienie.
Stanowiła naturalną przeszkodę, wykorzystywaną m.in. do celów obronnych.
Tutaj wiodła naturalna granica oddzielająca tereny Pomorzan od Polan.
Dopiero prace odwadniające prowadzone od XIX w. spowodowały pełne zagospodarowanie dna doliny.
Obecnie znajdują się na niej przede wszystkim bujne łąki.
Pradolina ma wybitne walory krajobrazowe.
pradolina Noteci nieopodal Łochowa
|
Krawędź północna (Zbocze Kruszyńskie) charakteryzuje się największymi deniwelacjami w województwie.
Spotkamy tu łąki sięgające horyzontu oraz dominanty wysokich wzgórz przypominających miniaturowe granie górskie.
Od rzeźby terenu biorą nazwy lokalne "góry", np. Dębowa Góra (193 m n.p.m.), Wzgórza Morzewskie (160 m n.p.m.), Góry Rzadkowskie (140 m n.p.m.) o znacznych różnicach wysokości względnej.
Na dnie doliny spotyka się rozległe stawy. Zbocza porośnięte są dorodnymi lasami mieszanymi, we fragmentach chronionymi w rezerwatach.
Na południe od pradoliny na piaszczystych terasach znajduje się kompleks leśny połączony z Puszczą Bydgoską.
Za Nakłem pradolina rozszerza się do 5-6 km i odtąd, aż do Odry jej szerokość jest znaczna.
Na jej końcu znajduje się Park Narodowy "Ujście Warty" (www.pnujsciewarty.gov.pl), który jest wielką ostoją ptactwa.
Na Zboczu Kruszyńskim pradoliny Noteci oraz w Kotlinie Bydgosko-Toruńskiej znajdziemy przede wszystkim rezerwaty leśne.
Rezerwaty: "Kruszyn", "Las Minikowski", "Ostrów k. Pszczółczyna", "Dziki Ostrów" obejmują z reguły wielogatunkowe, zwarte drzewostany liściaste z panującym dębem szypułkowym, rzadziej bezszypułkowym, grabem, lipą drobnolistna, brzozą, klonem zwyczajnym.
Warstwa krzewów ma niewielkie pokrycie, a tworzy je wiele gatunków.
Najwyższe piętro lasu tworzą: dąb szypułkowy i bezszypułkowy, grab zwyczajny, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, jesion zwyczajny, klon jawor, sosna zwyczajna.
Domieszkę stanowią: świerk pospolity, dąb czerwony, modrzew europejski, olsza czarna, topola osika, kasztanowiec zwyczajny.
W warstwie krzewów występują najczęściej: trzmielina pospolita, i leszczyna. Runo jest bogate i szczególnie barwne wiosną.
Najbardziej malownicze drzewostany grądowe rosną na zboczach wysoczyzny morenowej w rezerwacie: "Kruszyn", "Las Minikowski".
Nierzadko mają tam swoje siedliska rośliny bardzo rzadkie.
opracowano na podstawie:
 "Przyroda Bydgoszczy", praca zbiorowa pod redakcją Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004
www.dolnawisla.pl - witryny Towarzystwa Przyjaciół Dolnej Wisły
mapy lokalizacyjne poszczególnych rezerwatów:
 DIGIKART z 2004 r.: "Mapa topograficzno-turystyczna 1:50 000. Dolina Dolnej Wisły"
PPWK z 1995-96 r.: "Mapy turystyczne 1:100 000"
|
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Znajduje się w pobliżu Brzozy, na wzniesieniu wydmowym otoczonym kompleksem łąk nadnoteckich, niedaleko jeziora Jezuickiego.
Rezerwat utworzony w 1977 r. zajmuje 75 ha.
Obejmuje naturalną dąbrowę świetlistą z rzadkimi gatunkami roślin w runie, przykład lasu, jaki częściej występował w Puszczy Bydgoskiej przed jej przekształceniem przez człowieka.
Obszar rezerwatu charakteryzuje się dość urozmaiconą rzeźbą terenu. Tworzą ją pagórki wydmowe w postaci garbów lub wałów ułożonych w kierunku wschód-zachód, powstałe na skutek erozji i sedymentacji materiału polodowcowego, rozmytego przez płynące wody.
"Dziki Ostrów" budził zainteresowanie już przedwojennych botaników.
Dąbrowa świetlista posiada starodrzew dębu bezszypułkowego.
Zbiorowisko to niestety, wykazuje degenerację w kierunku boru.
Oprócz tego w rezerwacie rośnie kontynentalny bór mieszany oraz ols.
Obok bogatej kserotermicznej roślinności występują dość rzadkie i chronione rośliny lasów liściastych.
Do najcenniejszych gatunków roślin rezerwatu należą: lilia złotogłów, kosaciec syberyjski, dwa gatunki rutewki: orlikolistna oraz żółta, miodunka wąskolistna oraz pszczelnik wąskolistny.
W bardziej wilgotnych, niżej położonych miejscach rosną rzadkie gatunki storczyków i kilka innych, chronionych gatunków
Droga w rezerwacie wiodąca wśród dębów
|
Runo leśne charakterystyczne dla dąbrowy świetlistej
|
Informacja praktyczna dla turysty
Poruszanie się w rezerwacie jest wygodne, z uwagi na łatwą dostępność oraz istniejącą sieć dróg leśnych.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
To położony na niewielkim wyniesieniu las, otoczony ze wszystkich stron łąkami, nad brzegiem Noteci.
Niedaleko znajduje się śluza Dębinek oraz Bydgoskie Łąki Nadnoteckie. Rezerwat utworzono w 1974 r. Obejmuje 17 ha lasu liściastego o charakterze naturalnym z udziałem lipy szerokolistnej.
Na obrzeżach rezerwatu rośnie łęg olszowy, w którego runie występuje m.in. niecierpek pospolity, szczyr trwały, czy śledziennica skrętolistna.
Większą część powierzchni rezerwatu zajmuje grąd niski. W budowie drzewostanu w znacznym stopniu bierze udział lipa szerokolistna, a w bogatym runie łanowo występuje czosnek niedźwiedzi.
Zwraca uwagę barwny, wiosenny aspekt zbiorowiska, kiedy masowo zakwitają kokorycze: pusta, oraz wątła, złoć żółta, ziarnopłon wiosenny oraz dwa gatunki zawilców: gajowy i żółty.
Informacja praktyczna dla turysty
Las nie jest łatwo dostępny pod względem turystycznym. Problemy może sprawiać duża gęstwina roślinności, zwłaszcza podszytu.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
To rezerwat leśny ustanowiony w 2002 r. Obejmuje 30 ha, a znajduje się w głębi Puszczy Bydgoskiej.
Utworzony jest dla ochrony zbliżonego do naturalnego boru sosnowego, reprezentatywnego dla Puszczy Bydgoskiej.
Położony na wydmie śródlądowej, ponad 170-cio letni drzewostan z podszytem jałowca posiada duże walory przyrodniczo-krajobrazowe.
Jest to jedyny rezerwat, w którym chronione są leśne zbiorowiska borowe, uznawane zwykle za mało atrakcyjne, ze względu na niedużą, w porównaniu z lasami liściastymi liczbę gatunków i monotonny, jednogatunkowy często drzewostan.
Należy pamiętać, że względne ubóstwo gatunkowe borów jest ich charakterystyczną, naturalną cechą, porastają bowiem gleby piaszczyste, mało urodzajne.
Obszar rezerwatu obejmuje stare drzewostany sosnowe o naturalnej, rzadko spotykanej strukturze wiekowej.
W runie łanowo występują widłaki: spłaszczony, jałowcowaty oraz goździsty.
|
| . |
żółtą strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Utworzony w 1997 r. rezerwat o powierzchni 73 ha.
Malowniczo zlokalizowany na północnym zboczu doliny Kanału Bydgoskiego, ma charakter zarówno leśny, jak krajobrazowy.
Chroni fragmenty lasów liściastych o naturalnym charakterze, głównie grądów zboczowych, chociaż w obniżeniach spotkać można także łęg olszowo-jesionowy oraz ols.
Charakterystycznym rysem rezerwatu jest bogate stanowisko jarzmianki większej. Rosną tu pomnikowe okazy dębów.
|
| . |
niebieską strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
To kolejny rezerwat leśny na zboczu Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Utworzony w 2001 r., obejmuje 45 ha żyznego, wielogatunkowego lasu grądowego z udziałem pomnikowych okazów dębów i lip, o wyjątkowych walorach przyrodniczych.
"Las Minikowski" widziany z Łąk Nadnoteckich
|
Jest to jeden z kompleksów leśnych o cechach naturalnych (zróżnicowanej strukturze gatunkowej, wiekowej i przestrzennej drzewostanu).
Bogate runo jest szczególnie atrakcyjne wiosną w porze kwitnienia wielu gatunków takich jak zawilce: gajowy i żółty, przylaszczka pospolita, ziarnopłon wiosenny, groszek wiosenny.
Dodatkową atrakcją są egzemplarze bluszczu, oraz okazały głaz narzutowy.
Na uwagę zasługuje także niezwykle urozmaicona rzeźba terenu z licznymi jarami i wyniesieniami.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Nadnotecki rezerwat leśny o powierzchni 1 ha, utworzony w 1958 r.
Chroni naturalny, wielogatunkowy las łęgowy jesionowo-olszowy i grąd z pomnikowym 250-letnim drzewostanem dębowym z udziałem lipy, jesionu, wiązów.
Rezerwat znajduje się w sąsiedztwie Samostrzela na północnym zboczu pradoliny Noteci w odległości 40 km od granic Bydgoszczy.
W Samostrzelu znajduje się zespół pałacowo-parkowy, największy w województwie kujawsko-pomorskim - siedziba rodu Bnińskich.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Nadnotecki rezerwat leśny (1968 r.) o powierzchni 15 ha, pokrywający Dębową Górę (193 m n.p.m.) - największe wzgórze moreny czołowej na północnej krawędzi pradoliny Noteci w obrębie Pojezierza Krajeńskiego.
Wysokość względna wzgórze-pradolina sięga aż 140 m (wysokość 50-pietrowego wieżowca).
Rezerwat obejmuje wielogatunkowy kompleks lasów liściastych (grąd, kwaśna dąbrowa).
Wśród 250-letniego drzewostanu wyróżniają się dęby szypułkowe o obwodzie ponad 300 cm, sosny, lipy, graby, brzozy i olchy.
W runie dominują gatunki ciepłolubne charakterystyczne dla grądu.
Rezerwat znajduje się w sąsiedztwie Wyrzyska w odległości 55 km od granic Bydgoszczy.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu "Wąwelno"
|
W nieco dalszej odległości na Pojezierzu Krajeńskim w granicach województwa kujawsko-pomorskiego znajdują się kompleksy leśne, na obszarze których utworzono kolejne rezerwaty leśne:
"Wąwelno" (5 ha) - ustanowiony w 1958 r., fragment lasu liściastego z okazami sędziwych buków i jesionów i stanowiskami jarzęba brekini,
"Gaj Krajeński" (11 ha), ustanowiony w 1965 r. - fragment starodrzewu bukowo-dębowego z domieszką sosny, grabu, świerku, olszy, jesiona
"Lutowo" (19 ha), ustanowiony w 1963 r. - leśny fragment boru bagiennego, śródleśne torfowisko przejściowe
"Dęby Krajeńskie"(46 ha), ustanowiony w 2001 r. - grąd z udziałem okazałych dębów i buków,
"Buczyna" (20 ha), ustanowiony w 2001 r., gm. Sępólno Kraj. - fragment lasu liściastego na siedlisku grądowym
Oprócz rezerwatów leśnych, okolice Bydgoszczy położone poza Doliną Wisły obfitują w rezerwaty florystyczne.
Chroniona jest w nich przede wszystkim roślinność kserotermiczna oraz torfowiskowa.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
To stosunkowo wcześnie utworzone (1963 r.) stanowisko wierzby borówkolistnej na torfowisku pomiędzy suchymi borami sosnowymi i polami uprawnymi.
Rezerwat (pow. 7 ha) znajduje się na Wysoczyźnie Świeckiej, nieopodal popularnego ze względu na rozwiniętą bazę turystyczną i kompleks działek rekreacyjnych jeziora w Borównie.
torfowisko rezerwatu "Augustowo"
|
Niestety, obniżanie wód gruntowych w ostatnich latach zagraża roślinności tego rezerwatu.
Oprócz roślinności torfowiskowej ochroną objęto ponadto nieczęste juz zbiorowiska lasów porastających tereny podmokłe: ols porzeczkowy i ols torfowcowy.
|
| . |
fioletową strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
To rezerwat o powierzchni 14 ha, utworzony w 2001 r. Znajduje się w odległości 14 km od granic Bydgoszczy.
Chroni się w nim murawy kserotermiczne, z udziałem gatunków stepowych, wykształcone na zboczach Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej (7 skarp).
W umiarkowanym klimacie Polski tego typu zbiorowiska są wyjątkowo rzadkie. Powstają jedynie w szczególnych warunkach, zwykle na dobrze nasłonecznionych zboczach o ekspozycji południowej.
Zbocza powstały przez ścięcie wysoczyzny ok. 1830 r. podczas budowy linii kolejowej do Piły.
Dominują tu gleby gliniaste o dużej zawartości węglanu wapnia. Od południa przylega rozległa, płaska, zatorfiona dolina Noteci.
Odlesione, nasłonecznione zbocza są doskonałym siedliskiem dla kształtowania się zbiorowisk kserotermicznych z taką roślinnością jak: miłek wiosenny, ostnica Jana, zawilec wielkokwiatowy, sasanka łąkowa, dzwonek syberyjski, wężymord stepowy, rutewka mniejsza, szałwia łąkowa, aster gawędka.
W strefie zboczowej znajdują się zatorfione dolinki, które zajmują łąki. Tam też rośnie kilka kęp coraz rzadszego pełnika europejskiego.
Zachodnie i wschodnie zbocza porastają zbiorowiska zaroślowe z licznym udziałem leszczyny, głogów, trzmieliny, bzu czarnego, kaliny koralowej, grusz, które są ostoją zwierzyny w otaczającym rezerwat krajobrazie rolniczym.
Skarpy ślesińskie są rezerwatem o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych.
Szczególnie atrakcyjnie zbocza rezerwatu prezentują się wczesną wiosną, kiedy obficie kwitnie miłek wiosenny, efektownie i egzotycznie wyglądają też łany bardzo rzadkiego i chronionego gatunku trawy: ostnicy Jana.
Ze względu na stopniowo postępujący proces zarastania, obok zbiorowisk zbudowanych wyłącznie z roślin zielnych pojawiają się murawy zaroślowe zbudowane z topoli osiki, wiązu pospolitego oraz głogów i tarniny.
|
| . |
zieloną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Utworzony w 2001 r., zajmuje 17 ha lasu mieszanego, w którym chroni się jedno z najokazalszych stanowisk bluszczu pospolitego w województwie.
Rezerwat zajmuje strome skarpy wąwozu erozyjnego wcinającego się w krawędź Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej koło Minikowa.
Bluszcz porasta dno lasu o charakterze grądu zboczowego lub pnie się na drzewach, np. dębach, lipach.
Bluszcz pospolity to ciepłolubne pnącze, którego tak obfite występowanie, w tym licznych okazów kwitnących jest rzadkością.
Na uwagę zasługują zmienne kształty blaszki liściowej bluszczu, od typowych do prawie owalnych. Większość osobników kwitnie i owocuje.
Rezerwat znajduje się w odległości 10 km od granic Bydgoszczy.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
To największy rezerwat na Krajnie (42 ha), utworzony w 1975 r.
Chroni stanowisko rzadkiego i reliktowego gatunku brzozy niskiej.
Obszar rezerwatu zlokalizowano w pradolinie Noteci, obejmującej łąki i tereny podmokłe, w sąsiedztwie licznych stawów rybnych i Kanału Bydgoskiego.
Brzoza niska to relikt polodowcowy, tworzący niskie zarośla na glebach torfowych, które to układy należą do rzadszych składników roślinności w Polsce.
Znaczenie rezerwatu, leżącego w korytarzu ekologicznym wykracza poza funkcję florystyczną, pełniąc także rolę ornitologiczną.
Staw Kardynalski:
|
Znaczenie tego obszaru dla gnieżdżenia się i przelotów ptaków spowodowało rozszerzenie ochrony rezerwatowej.
Na terenie obecnego, poszerzonego rezerwatu stwierdzono 78 gatunków lęgowych, w 1/3 związanych z biotopami wodnymi i podmokłymi, z których najcenniejsze to: bąk, żuraw, błotniak stawowy, wodnik, zielonka.
Na przelotach spotyka się tu ok. 60 gatunków, w tym łabędzia czarnodziobego, gęś białoczelną, siewkę złotą, a niekiedy także ptaki drapieżne, jak: rybołowy, bieliki, orliki krzykliwe.
Teren tutejszych łąk jest miejscem pierzenia łabędzia niemego (360 osobników), łyski (3-4 tys. osobników), krzyżówki (500-600 osobników).
Oprócz łąk, ptaki przyciągają na ten teren stawy rybne, będące obiektem hodowli karpia, amura białego i tołpygi białej.
Łącznie zajmują one 179 ha. Największy Staw Kardynalski, będący przekształconym dawnym jeziorem Ślesińskim ma pow. 130 ha (niewiele mniej od jez. Jezuickiego).
Rezerwat znajduje się w odległości 14 km od granic Bydgoszczy.
|
| . |
czerwoną strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Niewielki rezerwat florystyczny (pow. 0,3 ha), utworzony stosunkowo wcześnie (1958 r.) leżący na południowym krańcu Puszczy Bydgoskiej.
Rezerwat chroni stanowiska wisienki stepowej.
Zachowany został w tym miejscu zbliżony do naturalnego fragment drzewostanu sosnowego w wieku ponad 140 lat i występująca płatowo w podszycie wisienka stepowa.
Obecnie czynione są starania dla powiększenia areału występowania tego gatunku
|
| . |
niebieską strzałką oznaczono lokalizację rezerwatu
|
Rezerwat florystyczny o powierzchni 33 ha w Puszczy Bydgoskiej, obejmujący zanikłe jezioro połączone dawniej z jeziorem Jezuickim.
Zawiera roślinność charakterystyczną dla torfowisk i borów bagiennych z gatunkami rzadkich roślin chronionych.
Można do niego dotrzeć od strony popularnego kąpieliska w Pieckach.
|
|
. |
