| . |
Obszar Zakola Wisły stanowi bogaty, unikalny ekosystem, na którego ukształtowanie mają wpływ warunki naturalne: rzeźba terenu, jak również jego stan zagospodarowania.
Klimat
Dolina Wisły charakteryzuje się swoistym mikroklimatem. W okresie pogody wyżowej w dolinie występuje zwiększona wilgotność powietrza, częstsze mgły i zamglenia, niż na wysoczyznach.
Natomiast w nocy w dolinie gromadzi się masa chłodniejszego powietrza, co sprzyja występowaniu przymrozków.
Naturalna strefowość florystyczna
starorzecze
|
Dolina Wisły w rejonie bydgoskiego zakola i poniżej Fordonu jest przykładem strefowej roślinności:
 Na przybrzeżnych łachach i namuliskach znajdują się płaty zespołów terofitów nadbrzeżnych (cibora brunatna, namulnik brzegowy, uczep amerykański, łoboda oszczepowata).
Przybrzeżne tereny podmokłe porastają zarośla wierzbowe. Szczególnie dobrze zachowane i rozległe fitocenozy łęgu wierzbowego znajdują się między Wisłą, a ujściem Brdy.
W nieco większym oddaleniu znajdują się łęgi wierzbowy i topolowy.
Starorzecza w zależności od stopnia zlądowienia opanowują różne zbiorowiska.
W największych, niekiedy trwale połączonych z korytem rzeki wykształca się strefowy układ roślinności zbliżony do jezior eutroficznych.
Obserwuje się wtedy gatunki o liściach pływających (grążel żółty, grzybień biały), rośliny zanurzone w toni wodnej (wywłoczniki, rogatek sztywny), niezakorzenione i pływające po powierzchni wody (rzęsa).
Na obrzeżach rosną szuwary właściwe, a od strony lądu szuwary turzycowe. Do najbardziej rozpowszechnionych należą płaty kosaćca żółtego, manny mielec, turzycy zaostrzonej.
Zbiorniki z wodą obecną tylko okresowo opanowane są często przez ugrupowania terofitów nadbrzeżnych, szuwary, a nawet zbiorowiska pastwiskowe.
W bydgoskim zakolu bogaty zestaw starorzeczy można znaleźć na wschodnim brzegu - na terenie rezerwatu "Wielka Kępa Ostromecka" jak również w rezerwacie projektowanym "Mała Kępa".
Przeobrażenie brzegów Wisły
Dolina Wisły w okolicy Bydgoszczy jest w znacznym stopniu przeobrażona.
Obszar terasy zalewowej jest ograniczony wałami przeciwpowodziowymi.
Brzegi rzeki obudowano miejscami betonową opaską, zabezpieczono kamieniami, a samo koryto poprzedzielano ostrogami.
Wzdłuż rzeki prowadzą liczne ścieżki wydeptane przez rybaków bądź spacerowiczów.
Przed laty doliny rzeczne były zagospodarowane przede wszystkim jako użytki zielone. W ostatnich dekadach coraz częściej wkraczają na nie grunty orne.
Zmiany w szacie roślinnej oraz w świecie zwierzęcym
W miarę ocieplania klimatu po zakończeniu ostatniego zlodowacenia na obszarze Pomorza i Kujaw pojawiała się tundra, a następnie drzewa ciepłolubne.
Na wysoczyźnie morenowej przeważały dąbrowy z podszyciem leszczyny i domieszką lipy, wiązu, jesionu i klonu, a w dolinie Wisły lasy łęgowe.
Reliktem lasu łęgowego jest nadrzeczna wiklina z rzadkim drzewostanem wierzby, topoli i gęstwina wierzby krzewiastej.
W 1950 r. rosły tu jeszcze kilkusetletnie topole (białe i szare) z obwodem pnia ponad 5 m.
Bogata była fauna lasów. Z ptaków łownych oraz zwierząt można wymienić: kuropatwę, bażanta, dziką kaczkę, sarnę, jelenia, daniela, dzika, borsuka, lisa, bobra, zająca.
Ok. 6 tys. lat temu na teren zakola Wisły dotarły z południa gromady ludzkie, zapoczątkowując wypalanie i karczowanie lasów, uprawę ziemi i hodowlę zwierząt.
Z czasem rozpoczęto również uprawę lasów, preferując 5 gatunków drzew: sosnę, świerk, lipę, brzozę i dąb.
Roślinność pierwotna zachowała się jedynie na terenach trudno dostępnych, zwłaszcza stromych zboczach i parowach.
Pod wpływem działalności człowieka następowały duże zmiany w szacie roślinnej oraz w świecie zwierzęcym.
Obecnie w zakolu można jeszcze spotkać: sarnę, jelenia, lisa, dzika, zająca, królika, tchórza, kunę, łasicę, kuropatwę, bażanta oraz dziką kaczkę, łabędzia i bociana.
Przyczynami najbardziej niekorzystnych zmian środowiskowych były: osuszenie bagien i postępujące zanieczyszczenie wód Wisły oraz stosowanie nawozów sztucznych.
Ptaki w zakolu Wisły
ptactwo Zakola Wisły jesienią
|
Obecnie w Bydgoszczy występuje 213 gatunków ptaków (dla porównania w 1936 r. zanotowano tylko 77 gatunków).
Najwięcej gatunków obserwuje się w Smukale, Opławcu, Parku Myślęcińskim i Łęgnowie.
Z tego najwięcej jest gatunków lęgowych: 123, przelotnych 108 i 92 zimujących.
Wisła w okolicy Bydgoszczy, a w szczególności jej zakole sąsiadujące z dużym kompleksem lasów łęgowych na wschodnim brzegu stanowi siedlisko większości ptaków przelotnych obserwowanych w Bydgoszczy.
Większość z nich widywana jest na Wiśle w Łęgnowie, Fordonie bądź Pałczu.
Gniazda lęgowe ptaki miewają na Wiśle, w łęgach nadwiślańskich, poza tym w Brdyujściu, torze regatowym, Brdzie, w Smukale i na łąkach Osowej Góry.
W Bydgoszczy stwierdzono zimowanie 92 gatunków ptaków. W ostatnim dwudziestoleciu, nowym zjawiskiem stało się zimowanie tysięcy osobników ptaków krukowatych (gawrona, kawki).
Rano i wieczorem obserwuje się przeloty stad tych ptaków z żerowisk na noclegowiska, które znajdują się zwykle na brzegach rzek lub zbiorników wodnych w łęgach, olsach, na wysokich drzewach liściastych.
W Bydgoszczy główne noclegowiska zlokalizowane są nad Brdą przy ul. Spornej i w Łęgnowie nad Torem Regatowym.
Mniej uczęszczane miejsca to parki w centrum miasta oraz zadrzewienia nad Brdą.
Rzadkie ptaki zimujące na Wiśle to markaczka, szlachar, mewa siodłata.
W okresie zimowym liczebność występuje na poziomie od kilku do kilkudziesięciu osobników, zaś latem widywane są tylko pojedyncze ptaki.
Ponadto tereny zakola Wisły stanowią największą w okolicy Bydgoszczy koncentrację:
mewy pospolitej - w Brdyujściu, gdzie na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku stwierdzono największą koncentrację w Polsce - ok. 3,5 tys. osobników
mewy srebrzystej - na torze regatowym w Brdyujściu
Natomiast do ptaków, które widuje się w zakolu Wisły należą:
kormorany - w zakolu i torze regatowym
czapla biała - w Łęgnowie, na Brdzie koło ul. Spornej
czapla siwa - kolonia 30 gniazd znajduje się w rezerwacie Reptowo, widywana nad Wisłą w Fordonie i Brdą
bocian czarny - na wiślanych wyspach, gnieździ się w lasach łęgowych na prawym brzegu Wisły
bocian biały - znane są gniazda w Łęgnowie i Pałczu
łabędź niemy - jedno z zimowych skupisk koło zakładów GlobalMalt Polska
gęś białoczelna, gęś gęgawa, gęś zbożowa - widywane nad Wisłą, gdzie zatrzymują się podczas przelotów
czernica - zimuje na Wiśle poniżej Fordonu
lodówka - do niedawna ten gatunek uchodził za rzadkość w głębi lądu. Obecnie zimujące ptaki obserwowane są rokrocznie na Wiśle
szlachar - widywany na Wiśle w czasie przelotów i zimowania
ptactwo Zakola Wisły latem
|
bielik - w okresie zimowym często spotykany nad Wisłą i Brdą w Łęgnowie
błotniak zbożowy i łąkowy - spotykany na Wiśle
myszołów - często widywany nad Wisłą w Łęgnowie i Fordonie
derkacz - terytorialny samiec przy oczyszczalni ścieków w Fordonie
żuraw - lęgowy w łęgach Małej Kępy Ostromeckiej
czajka - lęgowa tylko nad Wisłą w Pałczu
kulik wielki - w okresie letnim regularnie wędrują wzdłuż Wisły
mewa srebrzysta - gniazda lęgowe w Brdyujściu, od lat siedemdziesiątych spotykany sporadycznie, obecnie powszechna
rybitwy - widywane na Wiśle k. Pałcza
sowy - widywane w Łęgowie
brzęczka - lęgowa w Łęgnowie
Dolina Dolnej Wisły, a zakole w szczególności jest bardzo ważną ostoją dla ptaków migrujących i zimujących, zwłaszcza jest to bardzo ważny teren zimowiskowy bielika.
W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej: nurogęsi, ohara (PCK), rybitwa białoczelnej (PCK), rybitwy rzecznej, zimorodka, ostrygojada (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje derkacz, mewa czarnogłowa, sieweczka rzeczna.
W okresie wędrówek ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach do 50 tys. osobników.
W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego następujących gatunków ptaków: bielik, gągoł, nurogęś; stosunkowo licznie występuje bielaczek; ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach do 40 tys. osobników.
Zarybienie Brdy i Wisły
Miejski system przyrodniczy przy bydgoskim odcinku Wisły
(na podstawie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Bydgoszczy 2005 r.)
|
Brda do końca XIX w. uchodziła za rzekę bogatą w łososie, które regularnie, wiosną i jesienią przybywały do miasta Wisłą z Bałtyku, aby tu odbyć tarło.
Jak donosi bernardyński kronikarz: wybornym smakiem dorównywały one "sławnym łososiom Renu".
Oprócz nich występowały węgorze i pstrągi.
Wedle zapewnień kronikarza w Brdzie pływało "mnóstwo innych ryb i to smaczniejszych niż ryby z innych rzek".
Nad brzegami Brdy od Brdyujścia po Koronowo budowały żeremia bobry. W XVII w. łowami na nie trudnili się bydgoscy rybacy.
Jak zmieniły się warunki bytowania ryb w Brdzie, może świadczyć informacja z lat dwudziestych XX wieku, kiedy to przez przepławkę na jazie w Czersku Polskim przechodziły jeszcze na miejsce tarła łososie i trocie.
W 1920-21 złowiono 18 sztuk łososia. W późniejszym okresie łososia już nie odławiano, mimo iż w dolnej Wiśle był dość obficie poławiany w tym okresie.
Przyczyną było zapoczątkowane trwałe zanieczyszczenie rzeki, do której od 1922 r. wpuszczano ścieki miejskie.
W latach dwudziestych poza łososiem w wodach Brdy notowano sporo innych gatunków: węgorz, pstrąg, lipień, minog, okoń, jazgarz, sandacz, miętus, klonek, płoć, boleń, strzebla.
W Wiśle i Brdzie był kiedyś pospolity również jesiotr zachodni (od lat sześćdziesiątych nie występuje już we wszystkich wodach Polski).
Dzisiaj z Brdy poławiane są przede wszystkim: leszcz, płoć, okoń, okresowo węgorz (na odcinku w Smukale) oraz poniżej Jachcic w kierunku Zalewu Koronowskiego - pstrąg potokowy, troć, kiełb, brzana, sporadycznie sandacz, szczupak, krąb, ukleja.
W wodach Wisły w okolicy Bydgoszczy, w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku odławiano: leszcza (połowa odławianych ryb), poza tym szczupaka, certę, brzanę, węgorza, suma, łososia, sandacza. Okazyjnie odławiano ryby: lin, jaź, boleń, kleń, świnka, minog, krąp.
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku 2/3 odławianych ryb stanowiły: leszcz, płoć, krąp, szczupak. Pojawia się też troć i minog rzeczny.
Z ostatnio odławianych ryb drapieżnych wymienić należy następujące: szczupak, okoń, sandacz, boleń, sum, z pozostałych zaś: leszcz, płoć, węgorz, jaź, krąp.
Od roku 1995 pojawiają się gatunki dawniej niespotykane np. certa i miętus, sandacz.
Zdarzają się przypadki odłowu flądry, czego jednak nie należy wiązać z zasoleniem Wisły.
na podstawie: "Przyroda Bydgoszczy"
praca zbiorowa pod redakcją Józefa Banaszaka,
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004
|
|
